رای واحد غیر قابل انتقال یکی از سیستم های انتخاباتی است و در انتخاباتی کار گرفته می شود که در آن چندین نامزد رقابت داشته باشند.
افغانستان که در تاریخ خود به تازگی در یک دهۀ گذشته انتخابات را تجربه می کند نیز از این سیستم انتخاباتی کار می گیرد، اما کارشناسان در مورد موثریت این سیستم دیدگاه های متفاوت دارند.
انتخابات در افغانستان تابع سیستم رای واحد غیر قابل انتقال است. در انتخابات شورای ملی و شورا های ولایتی نامزدان دارندۀ بیشترین آرا نظر به کرسی های موجود پیروز می شوند و در انتخابات ریاست جمهوری اگر هیچ یک از نامزدان نتواند پنجاه در صد جمع یک رای را از آن خود کند، دور دوم انتخابات میان دو نامزد پیشتاز برگزار می شود و نامزد دارای بیشترین آرا برندۀ انتخابات می شود.
فضل احمد معنوی، رئیس پیشین کمیسیون مستقل انتخابات افغانستان با انتقاد از این سیستم انتخاباتی می گوید که کاربرد آن شمار نامزدان را زیاد و هزینه های انتخابات را بلند می برد.
او می افزاید:" با تجربۀ که ما داریم، این یک سیستم بسیار غلط است، زیرا شمار بسیار زیاد آرا، باطل شده یا بی تاثیر باقی می ماند. اما متاسفانه که در نبود احزاب قوی سیاسی و شکل بسیار عقب ماندۀ انتخاب رای دهندگان، بر بنیاد قوم، سمت و زبان در افغانستان جا افتاده است."
برخلاف آنچه آقای معنوی می گوید، شمار زیاد نامزدان انتخابات هرچند وابستگی های حزبی دارند، از آدرس نامزد مستقل وارد انتخابات شده اند. زیرا این سیستم عرصه را برای احزاب سیاسی تنگ و برای نامزدان مستقل فراخ می سازد.
نور محمد نور، سخنگوی کمیسیون مستقل انتخابات افغانستان می گوید که در شرایط کنونی افغانستان در وضعیتی نیست که نمونه های عصری انتخابات را که در کشور های پیشرفته به کار گرفته می شود، تطبیق کند.
او علاوه میکند:"هنوز در افغانستان حدود اربعه روستا ها، ولسوالی ها و ولایات مشخص نیست، همچنان آمار دقیق نفوس در افغانستان وجود ندارد تا بر اساس آن افراد واجد شرایط رایدهی و محلات آنان مشخص شود، تا زمانیکه این مشکل حل نشده است، چارۀ جز کاربرد سیستم رای واحد غیر قابل انتقال وجود ندارد."
نگرانی های این سیستم
برخی از آگاهان از کاربرد سیستم رای واحد غیر قابل انتقال نگرانی نداشته بلکه بیشتر از ناحیۀ تقلب و دستبرد در شمارش آرا و نتایج انتخابات هراسان اند.
پیتر گالبریت، معاون پیشین یوناما می گوید که شکل رایدهی که شخص دارای بیشترین آرا کرسی را از آن خود کند مطلوب تر از هر سیستم دیگری است، اما وی با تجربه از انتخابات گذشتۀ افغانستان می گوید که نتایج، ممثل ارادۀ رایدهندگان نبوده است.
او می افزاید:" اگر به شکل درست تطبیق شود، سیستم انتخاباتی موجود در افغانستان بهتر است، زیرا رئیس جمهور بر بنیاد محبوبیت در میان بیشتر از نصف مردم انتخاب می شود که لازمۀ آن رایدهی منصفانه و شمارش شفاف آرا می باشد که با تاسف در افغانستان وجود ندارد."
او میگوید که مشکل افغانستان این است که آرای اعلان شده، آرایی نیست که در صندوق ها ریخته می شود.
تحلیلگران می گویند که یگانه راه برای بهبود روند انتخابات در افغانستان تقویت احزاب سیاسی با پایگاه مستحکم مردمی است، که از یک سو می تواند سبب کاهش شمار نامزدان و مصارف انتخابات و از سوی دیگر تعویض سیستم کنونی انتخاباتی افغانستان شود.
به هر حال، آگاهان با وصف دیدگاه های متفاوت در خصوص سیستم رایدهی در افغانستان، برگزاری انتخابات و مشارکت گستردۀ مردم را یگانه گزینه برای بیرون رفت از وضعیت کنونی می دانند.
سیستم رای واحد غیر قابل انتقال در جهان نامعمول است. اکنون از این سیستم در انتخابات افغانستان و اردن و تنها برای انتخابات مجلس سنا در اندونیزیا و تایلند کار گرفته می شود.
افغانستان که در تاریخ خود به تازگی در یک دهۀ گذشته انتخابات را تجربه می کند نیز از این سیستم انتخاباتی کار می گیرد، اما کارشناسان در مورد موثریت این سیستم دیدگاه های متفاوت دارند.
انتخابات در افغانستان تابع سیستم رای واحد غیر قابل انتقال است. در انتخابات شورای ملی و شورا های ولایتی نامزدان دارندۀ بیشترین آرا نظر به کرسی های موجود پیروز می شوند و در انتخابات ریاست جمهوری اگر هیچ یک از نامزدان نتواند پنجاه در صد جمع یک رای را از آن خود کند، دور دوم انتخابات میان دو نامزد پیشتاز برگزار می شود و نامزد دارای بیشترین آرا برندۀ انتخابات می شود.
فضل احمد معنوی، رئیس پیشین کمیسیون مستقل انتخابات افغانستان با انتقاد از این سیستم انتخاباتی می گوید که کاربرد آن شمار نامزدان را زیاد و هزینه های انتخابات را بلند می برد.
او می افزاید:" با تجربۀ که ما داریم، این یک سیستم بسیار غلط است، زیرا شمار بسیار زیاد آرا، باطل شده یا بی تاثیر باقی می ماند. اما متاسفانه که در نبود احزاب قوی سیاسی و شکل بسیار عقب ماندۀ انتخاب رای دهندگان، بر بنیاد قوم، سمت و زبان در افغانستان جا افتاده است."
برخلاف آنچه آقای معنوی می گوید، شمار زیاد نامزدان انتخابات هرچند وابستگی های حزبی دارند، از آدرس نامزد مستقل وارد انتخابات شده اند. زیرا این سیستم عرصه را برای احزاب سیاسی تنگ و برای نامزدان مستقل فراخ می سازد.
نور محمد نور، سخنگوی کمیسیون مستقل انتخابات افغانستان می گوید که در شرایط کنونی افغانستان در وضعیتی نیست که نمونه های عصری انتخابات را که در کشور های پیشرفته به کار گرفته می شود، تطبیق کند.
او علاوه میکند:"هنوز در افغانستان حدود اربعه روستا ها، ولسوالی ها و ولایات مشخص نیست، همچنان آمار دقیق نفوس در افغانستان وجود ندارد تا بر اساس آن افراد واجد شرایط رایدهی و محلات آنان مشخص شود، تا زمانیکه این مشکل حل نشده است، چارۀ جز کاربرد سیستم رای واحد غیر قابل انتقال وجود ندارد."
نگرانی های این سیستم
برخی از آگاهان از کاربرد سیستم رای واحد غیر قابل انتقال نگرانی نداشته بلکه بیشتر از ناحیۀ تقلب و دستبرد در شمارش آرا و نتایج انتخابات هراسان اند.
پیتر گالبریت، معاون پیشین یوناما می گوید که شکل رایدهی که شخص دارای بیشترین آرا کرسی را از آن خود کند مطلوب تر از هر سیستم دیگری است، اما وی با تجربه از انتخابات گذشتۀ افغانستان می گوید که نتایج، ممثل ارادۀ رایدهندگان نبوده است.
او می افزاید:" اگر به شکل درست تطبیق شود، سیستم انتخاباتی موجود در افغانستان بهتر است، زیرا رئیس جمهور بر بنیاد محبوبیت در میان بیشتر از نصف مردم انتخاب می شود که لازمۀ آن رایدهی منصفانه و شمارش شفاف آرا می باشد که با تاسف در افغانستان وجود ندارد."
او میگوید که مشکل افغانستان این است که آرای اعلان شده، آرایی نیست که در صندوق ها ریخته می شود.
تحلیلگران می گویند که یگانه راه برای بهبود روند انتخابات در افغانستان تقویت احزاب سیاسی با پایگاه مستحکم مردمی است، که از یک سو می تواند سبب کاهش شمار نامزدان و مصارف انتخابات و از سوی دیگر تعویض سیستم کنونی انتخاباتی افغانستان شود.
به هر حال، آگاهان با وصف دیدگاه های متفاوت در خصوص سیستم رایدهی در افغانستان، برگزاری انتخابات و مشارکت گستردۀ مردم را یگانه گزینه برای بیرون رفت از وضعیت کنونی می دانند.
سیستم رای واحد غیر قابل انتقال در جهان نامعمول است. اکنون از این سیستم در انتخابات افغانستان و اردن و تنها برای انتخابات مجلس سنا در اندونیزیا و تایلند کار گرفته می شود.
