تحلیلگران سیاسی از جمله سید طیب جواد، سفیر پیشین افغانستان در واشنگتن، می گوید که موجودیت فعالان چپی و به قدرت رسیدن احزاب متمایل به شوروی سابق یکی از دلایل عمدۀ بود که شوروی سابق را ترغیب به تجاوز نظامی در افغانستان کرد. ولی به گفتۀ آقای جواد، دلیل دیگر تجاوز، موجودیت رهبری"مریض در شوروی بود."
آقای جواد به رادیو آشنا صدای امریکا گفت "علت دیگری که بیشتر مربوط به شوروی می شود، موجودیت یک رهبری علیل و مریض در شوروی بود که در راس آن برژنف قرار داشت و در مجموع شوروی در حال عبور از یک وضیعت دشوار سیاسی بود."
دلیل سومی، به باور آقای جواد، نگرانی از سیاست های داود خان، رئیس جمهور وقت افغانستان بود که نمی خواست از خواسته های شوروی پیروی کند.
علی نوری زاده، رئیس مرکز پژوهشی مطالعات ایران و اعراب مستقر در لندن، نیز به این باور است که اختلافات درونی میان احزاب چپی تازه به قدرت رسیدۀ خلق و پرچم این نگرانی را شاید ایجاد کرده باشد که قدرت سومی در حال ظهور در افغانستان باشد.
آقای نوری زاده گفت "در درجۀ اول، با توجه به اینکه حزب متمایل به شوروی در افغانستان قدرت را در دست داشت و جنگ میان حزب خلق و پرچم مایۀ نگرانی شوروی بود و ترس از اینکه نیروی سومی وارد محرکه شود، یکی از دلایل بود."
به گفتۀ آقای نوری زاده، دلیل دیگر انقلاب اسلامی در ایران بود. آقای نوری زاده گفت "گرچه شوروی در اول از تحول ایران استقبال کرد، ولی به مرور زمان مسکو به این نتیجه رسید که هدف اصلی انقلاب ایران این است که گِرد شوروی یک کمربند سبز اسلامی درست کند، موضوع که موجب وحشت زدگی مسکو شده بود."
در نهایت، به گفتۀ این تحلیلگر، دلیل دیگر آرزوی مسکو برای رسیدن به خلیج فارس و دریای عمان همه دست به دست هم داد و روس ها دست به تجاوز نظامی در افغانستان زدند.
ولی انوار الحق احدی، یکی از رهبران حزب افغان ملت، نظر متفاوت دارد.
آقای احدی به رادیو آشنا صدای امریکا گفت "عامل عمده تجاوز نظامی شوروی بالای افغانستان چوکات تصمیم گیری شوروی، جنگ سرد بود و در جنگ سرد دکترین برژنف ]رئیس جمهور پیشین شوروی[ حاکم بود. جائیکه تحت ساحه نفوذ شوروی یک حکومت سوسیالستی ایجاد شده بود، آنان نمی خواستند از چنین حکومت صرف نظر کنند."
نیلوفر سخی، تحلیلگر حل منازعات، مقیم ایالات متحده می گوید که سه عامل عمده در عقب تجاوز شوروی بالای افغانستان وجود داشت: اول تقویت امپراتوری شوروی، دوم رسیدن به آب های گرم و در نهایت، رسیدن به خلیج فارس جهت کنترول حوزه تجارت نفت.
پیامد های تجاوز شوروی بالای افغانستان
تجاوز شوروی نه تنها موجب نتایج منفی در افغانستان گردید، بلکه شوروی نیز از آن در امان نماند. به گفتۀ آقای نوری زاده، تجاوز نظامی شوروی به افغانستان، موجب ایجاد گروه های جهادی و جهاد شد که بعد از به قدرت رسیدن این گروه ها، آنان مصروف جنگ داخلی برای کسب قدرت بیشتر شدند. جنگ داخلی که در نتیجه آن به گفتۀ این تحلیلگر، موجب به وجود آمدن یکی از "عقب مانده ترین نیرو های اسلامی" در افغانستان—یعنی طالبان شد.
آقای جواد با تائید اضرار تجاوز شوروی بالای افغانستان می گوید تجاوز روس ها همسایه های افغانستان، به خصوص پاکستان، بیشترین نفع را ببار آورد.
آقای جواد گفت "شماری از کشور های همسایه در شمال افغانستان توانستند آزادی شان را به دست بیاورند، شوروی از هم پاشید و مهم تر از همه، پاکستان با استفاده از فرصت توانست به حیث یگانه متحد کشور های غربی در منطقه خود را مطرح کند و کمک های زیادی را از امریکا و سایر کشور ها به نام آنچه مبارزه بر ضد کمونیزم گفته می شد، به دست بیاورد."
آقای احدی نیز نظر مشابه دارد: "فکر می کنم که پاکستان از موضوع افغانستان استفاده بسیار خوب کرد: یک قدرت هسته یی شد و اقتصاد اش نیز رشد کرد."
به باور آقای نوری زاده، تجاوز شوروی بالای افغانستان یک فرضیه را بار دیگر به اثبات رساند و آن اینکه اگر قدرت های بزرگ درگیر جنگ های منطقه یی شوند، از آن پیروز بیرون نخواهند آمد.
به گفتۀ آقای نوری زاده "در چنین وضیعت، قدرت های بزرگ هزینه های سنگین می پردازند که روس ها هم پرداختند".
ولی به نظر کارشناسان، بیشترین ضرر را افغانستان متبقل شده است. از آغاز تجاوز شوروی تا حال بیش یک و نیم میلیون انسان در آن کشور کشته شده، صدها هزار زن بیوه شده، صدها هزار معلول و معیوب به جا گذاشت، تقریبا همه زیربنای اقتصادی کشور از بین رفت، اقتصاد کشور وابسته به کمک های خارجی شده و بد تر از همه، افغانستان به میدان تندروان و دهشت افگنان مبدل شده است.
