دفتر سرمفتش ایالات متحده برای بازسازی افغانستان (سیگار) با نشر گزارش تازه‌ای یافته‌های خود را در مورد عوامل سقوط جمهوریت در افغانستان توضیح داده است.
در این گزارش که به درخواست رییس و اعضای ارشد کمیتهٔ نظارت و اصلاحات مجلس نمایندگان ایالات متحده ترتیب شده، شش عامل به حیث اسباب عمدهٔ سقوط جمهوریت در ماه اگست ۲۰۲۱ شناسایی شده است.
بی‌باوری حکومت پیشین افغانستان به واقعیت خروج نیروهای امریکایی از آن کشور، به حاشیه راندن دولت افغانستان در گفتگوهای امریکا - طالبان و اصرار محمد اشرف غنی بر ادغام طالبان در بدنهٔ نظام جمهوری که مانع پیشرفت مذاکرات صلح شده بود، از دید سیگار، از عوامل برجسته سقوط جمهوریت بوده است.
همچنین براساس یافته‌های سیگار بی‌میلی طالبان به مذاکرات بین الافغانی، حکومتداری آقای غنی به کمک یک حلقه خاص و کوچک که در شرایط حساس باعث بی‌ثباتی دولت شده می‌توانست، تمرکز قدرت در سطوح بالا، فساد گسترده و تقلا برای به دست آوردن مشروعیت از عوامل دراز مدت سقوط جمهوریت خوانده شده است.
اما آقای غنی در مصاحبه با شبکۀ تلویزیونی سی‌ان‌ان که به تاریخ ۱۴ اگست ۲۰۲۲ نشر شد، توافقنامۀ صلح امریکا با طالبان را فاجعه‌بار خوانده و گفت که در این روند، همه اصول یک مذاکره نقض شده و مذاکرات امریکا با طالبان، به گفتۀ وی، آگنده از کاستی‌های فراوان بود.
ایالات متحده پس از مذاکرات طولانی با طالبان در دوحه که دولت افغانستان در آن شرکت نداشت، به تاریخ ۲۹ فبروری ۲۰۲۰ توافقنامه‌ای را با طالبان امضا کرد که شامل خروج کامل نیروهای امریکایی از افغانستان می‌شد.
آقای غنی به سی‌ان‌ان گفت: "باید این توافقنامه مشروط می‌بود، اما نه تنها شرایط مندرج در این توافقنامه عملی نشد، بلکه شریک ما، حکومت ایالات متحده، به صفت تطبیق کنندۀ توافقنامۀ طالبان بر ما مبدل شد. با قطع کمک‌ها و هر گونه فشاری که متصور است، ما را تهدید کرد تا بیش از ۵۰۰۰ بی‌عاطفه‌ترین جنایتکاران را رها کنیم."
آقای غنی همچنان در مصاحبه با شبکهٔ نشراتی افغان (ABN) بار ملامت سقوط جمهوریت را به دوش "دست‌های متعدد" به ویژه زلمی خلیلزاد، نمایندۀ پیشین ایالات متحده برای مصالحۀ افغانستان، و عبدالله عبدالله، رییس پیشین شورای مصالحۀ ملی افغانستان، انداخت.
در این گزارش سیگار که براساس اظهارات کم از کم ۶۰ مقام فعلی و پیشین ایالات متحده، مقامات حکومت پیشین افغانستان و کارشناسان تاریخ و ساختار اجتماعی افغانستان، تهیه شده، آمده است که ایالات متحده برای مدت ۲۰ سال افغانستان را حمایت کرده بود و افزون بر آن افغانستان در تاریخ مدرن خویش همواره به حمایت خارجی وابسته بود و تصور آیندۀ بدون چنین حمایتی برای سیاستمداران افغان غیر قابل تصور بود.
لورل میلر، سرپرست نمایندهٔ ویژه امریکا برای افغانستان و پاکستان به سیگار گفته است که ناتوانی مقامات حکومت پیشین افغانستان در تصور این سناریو مانع آمادگی دولت پیشین افغانستان برای خروج ایالات متحده شد.
به گفتهٔ میلر تنش در دولت ایالات متحده در مورد اینکه آیا خروج کامل از افغانستان سیاست درستی است یا خیر، باعث شد تا مقامات افغان پیام‌های متناقضی را بشنوند و این امکان را برای این مقامات فراهم کرد که فقط به کسانی که "سناریوهای خوش‌بینانه‌تر به آنان ارایه می‌کنند" گوش دهند.
نه تنها مقامات حکومت غنی به این باور بودند که نیروهای خارجی افغانستان را ترک نخواهند کرد، بلکه حامد کرزی، رییس جمهور پیشین افغانستان نیز گفته بود که امریکایی‌ها جایی نمی‌روند و در افغانستان باقی خواهند ماند.
سیگار به حاشیه رانده شدن حکومت پیشین افغانستان در گفتگوهای صلح امریکا – طالبان را نیز منحیث یکی از عوامل سقوط جمهوریت و تضعیف این حکومت عنوان کرده است.
به گفتۀ سیگار قبل از فروپاشی دولت پیشین افغانستان در ماه اگست ۲۰۲۱، هدف اصلی ایالات متحده در افغانستان دستیابی به یک راه حل سیاسی ماندگار بود که صلح و ثبات پایدار را به ارمغان بیاورد، اما امتناع طالبان از گفتگوی مستقیم با دولت افغانستان مانع این هدف بود. بناً ایالات متحده به گونهٔ مستقیم مذاکرات با طالبان را آغاز کرد.
براساس یافته‌های سیگار مذاكرات مستقيم امريكا با طالبان، دولت افغانستان را به حاشیه راند و موضع حکومت افغانستان را در مذاکرات صلح تضعيف و جایگاه طالبان را تقويت كرد.
هوگو لورنز، نمایندهٔ ویژه پیشین ایالات متحده در امور افغانستان به سیگار گفته است: "صحبت با طالبان به تنهایی و کنار گذاشتن متحدانمان حرف طالبان را ثابت کرد که می‌گفتند دولت افغانستان دست نشانده ما بود، و نیازی به صحبت با آنها نداشتند و فقط باید با امریکایی‌ها صحبت کنند."
سیگار گفته است که این توافق سبب شد تا رهبران طالبان به جای گفتگوهای صلح، جنگ با دولت افغانستان را تشدید کنند.
باوجودیکه حذف شدن از مذاکرات با طالبان و امضای توافقنامه فبروری ۲۰۲۰ امریکا و طالبان ضربه‌ای به اعتبار دولت افغانستان بود، با آنهم، به گفته سیگار دولت افغانستان در جریان مذاکرات بین الافغانی اصرار داشت که طالبان در نظام جمهوری مدغم شوند.
فاطمه گیلانی، یکی از اعضای تیم مذاکره کننده جمهوری افغانستان به سیگار گفته است که پس از شش ماه مذاکره پی برد که بیشتر افراد نزدیک به اشرف غنی، رییس جمهور پیشین افغانستان "دچار توهم" شده اند و حاضر به سازش نیستند. او همچنین گفته است که رییس جمهور غنی منتظر بود تا یک دولت دیگر در ایالات متحده بیاید و سیاست خروج نیروها از افغانستان را لغو کند.
خانم گیلانی با اشاره به ماه‌ها توقف مذاکرات با طالبان، گفت: "سه ماه را تلف کردیم، زیرا آنها [غنی و حلقه نزدیکش] صد در صد مطمین بودند که آقای بایدن می‌آید و می‌گوید کاری که آقای ترمپ انجام داد یک فاجعه است. خداحافظ، نه گفتگو، نه توافق دوحه - بیایید از سر شروع کنیم. و خانواده بزرگ جمهوری دوباره همه چیز را شروع خواهد کرد."
سیگار در گزارش خود گفته است که دولت ایالات متحده به اهداف خود که ساختن یک دولت باثبات، دموکراتیک، نماینده، از نظر جنسیتی برابر و پاسخگو باشد، شکست خورده است.
اما جو بایدن، رییس جمهور ایالات متحده چندین بار گفته است که امریکا به هدف خود در افغانستان که کشتن رهبر القاعده به عنوان عامل اصلی حملات دهشت افگنی ۱۱ سپتمبر بود، رسیده اند.
گزارش سیگار همچنان افزوده که ایالات متحده نتوانست فساد را از بین ببرد، حکومت افغانستان را از طریق انتخابات دموکراتیک مشروعیت ببخشد و نتایج و تاثیرات تلاش‌های خود را به درستی ارزیابی کند.
سرانجام جو بایدن، رییس جمهور ایالات متحده در اواسط اپریل سال ۲۰۲۱ اعلام کرد که تمام نیروهای امریکایی تا پایان اگست ۲۰۲۱ از افغانستان خارج می‌شود.
پس از این اعلامیهٔ بایدن، میدان‌های جنگ طالبان با نیروهای امنیتی و دفاعی افغان داغ‌تر و خونین‌تر شد و ولسوالی‌ها و ولایات افغانستان یکی پی دیگر بدست طالبان سقوط کرد. در حالیکه روند خروج قوای امریکایی هنوز جریان داشت طالبان به تاریخ ۱۵ اگست ۲۰۲۱ وارد کابل و ارگ ریاست جمهوری شدند. سلطهٔ این گروه بر کابل روند خروج قوای امریکایی ناتو و متحدان افغان آنان را که تنها از میدان هوایی کابل صورت می‌گرفت با هرج و مرج شدید روبرو کرد.
تشتت و هرج و مرج در واپسین روزهای خروج قوای امریکایی از افغانستان نه تنها رییس جمهور بایدن را زیر انتقاد شدید رقیبان جمهوری‌خواه‌اش قرار داد بلکه شماری از هم حزبی‌های دموکرات آقای بایدن نیز این روند را ناکام توصیف کردند. هر چند آقای بایدن از تصمیم‌اش و چگونگی روند خروج دفاع کرده و آنرا به عنوان یکی از بزرگترین عملیات تخلیه در تاریخ، مثبت ارزیابی کرده است.
