توافق میان ایران و قدرت‌های جهان در مورد برنامۀ هسته‌ای ایران یک ساله شد، اما این پیمان هنوز هم شکنند است.
انتخابات رو در راه در ایالات متحده و ایران که رهبران جدید را در دو کشور رویکار می آورد، سرنوشت این معامله را نیز تعیین خواهد کرد. جنگ در شرق میانه، جنگجویان نیابتی ایران و ایالات متحده را با هم درگیر ساخته است و خطر تشدید این جنگ نیز زیاد محتمل است. میزایل‌های بالستیکی ایران شرق میانه را تهدید می‌کند و ایالات متحده را مجبور می‌سازد که برای رفع این تهدید متوسل به زور شود.
اما برای اکنون، پیمان هفت کشور پابرجاست. واشنگتن و تهران همکاری‌های خود را فراتر از آنچه گسترش بخشیده اند که تصور آن می‌رفت. یک نمونۀ آن اعلامیۀ اخیر شرکت طیاره سازی امریکایی بوئینگ است که قرار است وارد معاملۀ چندین میلیارد دالری با ایران شود.
جان کری وزیر خارجۀ ایالات متحدۀ امریکا به تازه‌گی گفت "واقعاً دیری نمیگذرد که گسترش سریع برنامۀ هسته‌ای ایران را دیدیم، فقط چند ماه دیگر ضرورت بود تا ایران مقادیری یورانیم را غنی سازی کند که برای ساختن ۱۰ تا ۱۲ اسلحۀ هسته‌ای بسنده باشد و ما در اوج مقابله رسیده بودیم ... ما این معادلۀ استراتیژیک را تغییر داده‌ایم."
برجام
به تاریخ ۱۴ جولای ۲۰۱۵، ایران و شش قدرت جهان – ایالات متحده، روسیه، چین، بریتانیا، فرانسه و آلمان – مذاکرات دوساله را در مورد فعالیت‌های هسته‌ای ایران در برجام – برنامۀ جامع اقدام مشترک- پایان بخشیدند. برجام حدود فعالیت هسته‌ای تهران و مکلفیت‌های غرب را در راستای پایان بخشیدن به تحریم‌های مالی، تجاری و نفتی بر ایران مشخص ساخت.
ایران تا حال فعالیت چندین هزار سانترفیوژ غنی سازی یورانیم را متوقف کرده است و تقریباً تمام ذخایر مواد تولید کنندۀ بم هسته‌ای را به بیرون از آن کشور فرستاده است. تهران همچنان یک دستگاه تولید کنندۀ پلوتونیم خود را از کار انداخت و دروازه‌های تاسیسات اش را برای تفتیش باز کرد. هم اکنون تاسیسات هسته‌ای زیر زمینی فردو در ایران با محدودیت‌های جدی فعالیت دارد.
حکومت ایالات متحده و اکثر آگاهان می‌گویند که اگر ایران اکنون بخواهد سلاح هسته‌ای بسازد، کم از کم به یک سال وقت نیاز دارد. امریکا و سایر کشورهای شامل در برجام استدلال می‌کنند که یک سال، فرصت کافی است تا چنین تلاش تشخیص و مهار شود. پیش از توافق هسته‌ای، ایران فقط چند ماه دیگر از ساختن بم اتم فاصله داشت، در واقع این توافق از یک تهدید جدی درگیری نظامی جلوگیری کرد.
مخالفت جمهوری‌خواهان امریکا
در کارزار انتخاباتی ایالات متحده، بحث در مورد معاملۀ هسته‌ای ایران بیشتر بر تاثیرات این معامله و همکاری محدود امروزی واشنگتن – تهران متمرکز است و بیش از این پرسش حمله بر ایران مطرح نیست. هیلری کلنتن نامزد دیموکرات از این معامله حمایت کرده و دونالد ترمپ کاندید جمهوریخواه می‌گوید که دوباره در این مورد مذاکره خواهد کرد.
فراتر از مرزهای ایران و ایالات متحده، اسراییل هنوز هم به شدت مخالف این معامله است، اما بسیار اندک در مورد حملات هوایی یا مداخلۀ نظامی بر ایران حرف می‌زند. بنیامین نتنیاهو صدر اعظم اسراییل گفته است که تاریخ نشان می‌دهد که آیا ایران عصری می‌شود یا نه.
وضعیت در ایران نیز ملتهب است. سال آینده در ایران نیز انتخابات ریاست جمهوری برگزار می‌شود. با آنکه هیچ رئیس جمهور ایران از سال ۱۹۷۹ تا حال در دور دوم ریاست جمهوری بازندۀ انتخابات نشده است، حسن روحانی رئیس جمهور کنونی ایران با ضربات و واکنش جدی سیاستمداران تندرو روبرو است که تقریباً همۀ آنان خواستار مقابله با ایالات متحده اند.
آقای روحانی تحت فشار شدید است تا مزایای توافق هسته‌ای را به رخ مردم خود بکشد. آیت الله خامنه‌ای رهبر ارشد مذهبی ایران هشدار داده است که اگر ایالات متحده تعهدات خود را زیرپا کند، تهران این توافق را به آتش خواهد کشید. از اینرو انتخابا دوبارۀ روحانی در انتخابات آیندۀ ایران برای ایالات متحده حایز اهمیت فراوان است.
جذب سرمایه‌گذاری خارجی
پس از برجام، ایران به شدت برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی تقلا کرده است. هم اکنون اکثر بانک‌های خارجی با وصف علاقمندی، از ترس پیگرد یا جریمه شدن از سوی امریکا، با ایران وارد معامله نشده اند. اگر معاملۀ ۲۵ میلیارد دالری شرکت بویینگ با ایران صورت گیرد، احتمالاً سیل سرمایه گذاری خارجی به جانب ایران حرکت خواهد کرد.
اما تا حال اکثر قانونگذاران جمهوریخواه و برخی اعضای دیموکرات کانگرس ایالات متحده مخالف معاملۀ هسته‌ای ایران اند. هفتۀ گذشته، مجلس نماینده‌گان کانگرس ایالات متحده دو اقدامی را منظور کرد که جلو فروش طیاره های بویینگ را به ایران میگیرد. اگر مجلس سنای ایالات متحده نیز این اقدامات را تصویب کند، شاید در فرجام، رئیس جمهور باراک اوباما از حق ویتوی خود برای رد آن استفاده کند.
پس از عقد معاملۀ هسته‌ای، کم از کم ۱۰۰ میلیارد دالر سرمایه های راکد شدۀ ایران در خارج از آن کشور دوباره به جریان افتاده است. اقتصاد آن کشور پس از مدت زیاد شاهد رشد ۳.۷ درصدی بود و صادرات نفت ایران نیز افزایش یافت.
سایر چالش‌ها
پاول راین جمهوریخواه، رئیس مجلس نماینده‌گان ایالات متحده، ماه گذشته وضع تحریم‌های سختگیرانه تر بر ایرن، بازگشت ایالات متحده به موقف قبل از معاملۀ هسته‌ای و باز گذاشتن همه گزینه ها به شمول اقدام نظامی را برای بازداشتن ایران از اسلحۀ هسته‌ای پیشنهاد کرد.
به همین سان آزمایش‌های اخیر راکت‌های بالستیکی ایران که قدرت هدف قرار دادن تل ابیب را دارد و روی اکثر آنها شعار "مرگ بر اسراییل" حک شده است، به عنوان نگرانی دیگر واشنگتن باقیمانده است. بحث راکت‌های بالستیکی، دهشت افگنی و مداخله در منازعات منطقه‌ای که از برجام جدا نگهداشته شده است، اکنون به عنوان خللی در راه تطبیق معاملۀ هسته‌ای عرض اندام کرده است.
با اینهمه به باور تحلیلگرانی چون اریل لیوایت پژوهشگر در نهاد کارنیگی آیندۀ معاملۀ هسته‌ای ایران به شدت مبهم است. لیوایت احتمالاتی را برجسته می‌سازد که هریکی دارای خطرات بالقوه است: عادی شدن روند و کم شدن تمرکز جهان بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران، از سرگیری مذاکرات.
این تحلیلگر امریکایی از احتمال دیگر به عنوان "بم ساعتی" یاد کرده می گوید که شاید هم ایران به توافق هسته‌ای پابند بماند تا همه تحریم‌ها از آن کشور برداشته شود و همه چیز به حال عادی برگردد، روندی که هشت سال را در برخواهد گرفت.
لیوایت گفت "ساعت این بم بدون وقفه گردش می‌کند، یک سال آن گذشته و هفت سال دیگر باقیمانده است."
گزارش: اسوشیتدپرس
