پنج سال قبل، اسامه بن لادن، رهبر شبکه القاعده، در نتیجه حملۀ قوای خاص ایالات متحده در نزدیکی یک اکادمی نظامی واقع در شهر ابت آباد پاکستان کشته شد و پس از مدت کوتاه، ایمن الظواهری، معاون وی، جانشین او شد.
حال مقامات استخباراتی امریکا و حکومت افغانستان می گویند که شبکه القاعده که حملات یازدهم سپتمبر را راه اندازی کرد، هنوز هم از بین نرفته است و در حال تجدید قوا است.
پنج سال پس از کشته شدن اسامه بن لادن، رهبر پیشین القاعده، جان برنن، رئیسCIA یا سازمان استخبارات ایالات متحده در مصاحبۀ با تلویزیون ان بی سی گفته است که این شبکه هنوز به طور کامل از بین نرفته است.
آقای برنن گفت: "ما بخش اعظم القاعده را از بین برده ایم. اما ]القاعده[ به طور کامل حذف نه شده است. باید بالای فعالیت های تمرکز کنیم تا چگونه کاری برای ]از بین بردن کامل[ القاعده انجام دهیم."
آقای برنن همچنین گفت که ظهور داعش مبارزه بر ضد دهشت افگنی را در سال های آینده با دشواری مواجه خواهد کرد.
محمد اشرف غنی، رئیس جمهور افغانستان نیز در جریان سفرش به برلین آلمان، به وضاحت اعلام کرد که شبکه القاعده در افغانستان در حالی تجدید قوا است.
به گفته آقای غنی: " القاعده ختم نشده است. زمانیکه تمرکز ما بالای تهدید داعش بود، القاعده دو باره خود را منسجم کرد. و حالاما نیاز داریم تا با تهدید القاعده باز هم مقابله کنیم."
در همین حال، در اوسط ماه اپریل، معصوم ستانکزی، سرپرست وزارت دفاع افغانستان در مصاحبۀ با تلویزیون سی ان ان گفت که شبکه القاعده در افغانستان بسیار فعال است و برای حملات بزرگ آمادگی می گیرد.
به گفتۀ آقای ستانکزی، القاعده در عقب سایر شبکه ها فعالیت می کند و آنان را مورد حمایت قرار می دهد، اما رهبران این شبکه اعلامیۀ مطبوعاتی صادر نمی کنند تا بار دیگر مورد توجه جامعه بین المللی قرار نگیرد.
در گذشته، منابع استخباراتی شمار تندروان القاعده را در افغانستان بین ۵۰ تا ۱۰۰ نفر تخمین می کردند، اما در ماه اکتوبر ۲۰۱۵ میلادی، جنرال جان کمپبل، قوماندان پیشین قوای ایالات متحده در افغانستان، اعلام کرد که بزرگترین مرکز آموزشی شبکه القاعده در نیمه قاره هند در ولسوالی شورابک ولایت کندهار از بین رفت و در نتیجۀ عملیات قوای خاص امریکا که از حمایت هوایی برخوردار بود، ۱۶۰ تن از تندروان آن گروه نیز کشته شد.
تخریب کمپ آموزشی القاعده در ولایت کندهار و کشته شدن ۱۶۰ تن از تندروان آن پس از ۱۴ سال حضور فعال نظامیان امریکایی در آن ولایت کندهار شک و گمان های را در مورد توانایی های القاعده پس از مرگ بن لادن به وجود آورد.
آقای ستانکزی به تلویزیون سی ان ان گفته است که معلومات ایالات متحده در مورد تعداد تندروان القاعده در افغانستان دقیق نبوده و در حال حاضر هزاران تن از تندروان آن شبکه در نقاط دور دست افغانستان هنوز حضور دارند و حکومت افغانستان در مورد توانمندی های آنان نگرانی دارد.
در همین حال، مایکل کوگلمن، پژوهشگر ارشد در مرکزی تحقیق ودرو ولسن مستقر در امریکا نیز به این باور است که با وجود تضعیف شدن القاعده و کشته شدن اسامه بن لادن، این شبکه هنوز هم از نفوذ قابل ملاحظۀ برخوردار است."
آقای کوگلمن گفت: "فکر می کنم مشکل عمده این است که بسیاری از گروه های دهشت افگنی در آسیای جنوبی، رابطۀ نزدیک با القاعده دارتد. شبکۀ حقانی، طالبان، لشکر طیبه و حتی تحریک اسلامی ازبکستان و سایر گروه که بسیار فعال استند با القاعده رابطه دارند که نشان دهندۀ نفوذ این گروه می باشد.
به گفتۀ آقای کوگلمن، با وجودیکه حرف های زیادی در مورد داعش یا گروه دولت اسلامی زده می شود، به باور او شبکه القاعده هنوز هم در منطقۀ جنوب آسیا در مقایسه با داعش، دست بلند تر دارد.
علی نوری زاده، رئیس مرکز مطالعات ایران و عرب، مستقر در لندن به این باور است که با مرگ اسامه بن لادن، شبکه القاعده از نفوذ کمتر برخوردار است، اما دید گاه افراطگرایانه بن لادن با چهرۀ افراطی تر در قالب داعش تبلور یافته است. " القاعده با از بین رفتن بن لادن، کم رنگ تر شد و از موقیعت ویژۀ که قبلاً بر خوردار بود، حالا نیست. حضور القاعده در یمن و اینجا و آنجا در قابل گروه های کوچک می بینیم. اما اندیشۀ بن لادن به شکل افراطی تر ادامه پیدا کرده است،" آقای نوری زاده بیان داشت.
به گفتۀ آقای نوری زاده، گروه داعش که رهبری آنرا ابوبکر البغدادی بر عهده دارد و خود را خلیفۀ مسلمانان عنوان می کند، به مراتب از بن لادن تندرو تر است و "هیچ راه آشتی با زندگی معاصر" ندارد.
جاوید کوهستانی، تحلیلگر مسایل سیاسی و نظامی، نیز به این باور است که شبکۀ القاعده پس از کشته شدن بن لادن، ضعیف شده است، زیرا یک از سو اختلافات میان رهبران القاعده به صورت اخص مصری ها و خلیجی بروز کرده و ادامه دارد و از سوی دیگر شماری زیادی از رهبران این گروه در نتیجه عملیات گسترده و پی هم در پاکستان کشته و یا زندانی شده اند.
اما به گفتۀ آقای کوهستانی، شبکۀ القاعده هنوز هم فعالیت های را در شرق میانه و جنوب آسیا دارد که شامل افغانستان نیز می گردد.
آقای کوهستانی در مورد افزود:"القاعده تعلقا ت با شبکه حقانی دارد و تلاش می کند تا تحت پوشش شبکۀ حقانی، حرکت المجاهدین، جماعت الدعوه و سایر حلقات بنیادگرای که مربوط به شاخه های پاکستانی استند، در عملیات ها سهم داشته باشد."
به گفتۀ آقای کوهستانی، دلیل که القاعده نمی خواهد به صورت مستقیم مسولیت عملیات بر عهده گیرد این است که آن شبکه نمی خواهد بار دیگر مورد توجه جامعه بین المللی قرار بگیرد.
در ۲۰ ماه گذشته، عملیات نظامی حکومت افغانستان بیشتر بالای گروه طالبان و دولت اسلامی بوده است و مقامات افغانستان به این باور اند که شبکه القاعده بیش از این یک تهدید جدی برای امنیت و ثبات افغانستان نیست.
اما شماری از تحلیلگران مثل مایکل کوگلمن به این باوراند که هرگاه حکومت افغانستان و جامعه بین المللی به صورت کل توانایی القاعده را نا ندیده بگیرند، این شبکه فرصت خواهد یافت تا تجدید قوا کند و در نهایت به اندازۀ قوی شود که قبل سال ۲۰۰۱ بود.
آقای کوگلمن می گوید در دو سال گذشته، توجه رسانه ها بیشتر بالای داعش بوده و حتی پالیسی ها و معلومات استخباراتی توجۀ لازم را به القاعده نداشته است و این یک فرصت خوب برای القاعده بود تا خاموشانه تجدید قوا کند،
اگر وضیعت کنونی--یعنی بی توجهی جامعه بین المللی در مورد القاعده ادامه یابد، به باور این تحلیلگر امریکایی، تاریخ این شبکه تکرار خواهد شد.
آقای کوگلمن گفت:" هرگاه بد امنی در أفغانستان ادامه یابد، القاعده قادر خواهد شد تا پناهگاه های امن تازه پیدا کند. بنا بر این، تاریخ تکرار خواهد شد و القاعده در موقیعت قبل از سال ۲۰۰۱ قرار خواهد گرفت."
مقامات و تحلیلگران به صورت کل به این باوراند که مرگ اسامه بن لادن درعمل موجب تضعیف شبکه القاعده در بسیاری کشور ها شده است. ولی این شبکه م از طریق گروه های تندرو وابسته به خود هنوز هم در کشور های مختلف فعالیت دارد که شامل یمن، عراق، سوریه، افغانستان پاکستان بنگلادیش و سایر کشور ها می گردد.
اما کارشناسان اعتقاد دارند که هر گاه تمرکز جامعه بین المللی فقط و فقط بالای گروه های دهشت افگنی چون داعش، شبکۀ حقانی، جبهه النصره و شماری دیگر از تندروان متمرکز گردد، شبکه القاعده فرصت خواهد یافت تا دو باره صف آرایی کند و قدرت از دست رفتۀ خود را به دست بیاورد.
